Μουσόργκσκι, Μόντεστ Πέτροβιτς

(Καρέβο, Πσκοφ 1839 – Πετρούπολη 1881). Ρώσος συνθέτης. Κατευθύνθηκε από τη μητέρα του στη σπουδή του πιάνου, αλλά υποχρεώθηκε να παραμελήσει την πρώιμη κλίση του για τη μουσική, για να ικανοποιήσει την επιθυμία του πατέρα του, που τον ώθησε στην στρατιωτική σταδιοδρομία. Όταν όμως διακρίθηκε ως πιανίστας και εκτιμήθηκε από τους μεγαλύτερους μουσικούς και κριτικούς της εποχής του, όπως οι Μποροντίν, Μπαλακίρεφ, Βλαντιμίρ Στάσοφ, ο Μ. επέστρεψε το 1858 στον αληθινό προορισμό του, εγκαταλείποντας τον στρατό. Για να αντεπεξέλθει στις οικονομικές ανάγκες του, βρήκε μια θέση (1863) στο υπουργείο Συγκοινωνιών. Από εκείνη την ίδια εποχή, παρά την προστασία της «Ομάδας των Πέντε», στην οποία ο Μ. συμμετείχε μαζί με τους Μποροντίν, Κούι, Μπαλακίρεφ και Ρίμσκι - Κόρσακοφ, η ζωή του συνθέτη θα κυλήσει μέσα σε μια αυξανόμενη αθλιότητα και στενοχώρια, που βασικά προκάλεσαν τον πρόωρο θάνατό του· μόνο κατά το τελευταίο έτος της ζωής του, αποχωρώντας από τη δημόσια υπηρεσία, ο Μ. κατάφερε να πετύχει μια μετριότατη θέση σε κάποια σχολή ωδικής. Ο Μ. ενδιαφερόταν προπάντων για το μουσικό θέατρο, ως τέλεια έκφραση μιας τέχνης που συνδέεται με τις εθνικές και λαϊκές παραδόσεις. Αποπειράθηκε μάλιστα μια δική του τολμηρή μεταρρύθμιση σ’ αυτό το πεδίο, όταν επιχείρησε να μελοποιήσει τον Γάμο του Γκόγκολ (1868) χρησιμοποιώντας το κείμενο της αρχικής έκδοσης σε πεζό λόγο. Το 1869 κατάφερε να συμπληρώσει τη σύνθεση του αριστουργήματός του Μπόρις Γκοντούνοφ (σε κείμενο του Πούσκιν) που εκτελέστηκε στην Πετρούπολη - κατά ένα μέρος το 1873 και ολόκληρο το 1874. Επειδή όμως θεωρήθηκε ως επαναστατικό μανιφέστο, η όπερα αποκλείστηκε για πολλά χρόνια από τα λυρικά θέατρα της Ρωσίας, ενώ ο θάνατος του δημιουργού της καθυστέρησε την εκτύπωση της αρχικής παρτιτούρας (που δημοσιεύτηκε μόνο το 1928)· προκάλεσε επίσης πολλές αναθεωρήσεις της όπερας, η πιο διαδεδομένη από τις οποίες είναι εκείνη του Ρίμσκι-Κόρσακοφ και η πιο πιστή στο αρχικό είναι εκείνη που επιμελήθηκε το 1939 ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Την ίδια τύχη είχε και η άλλη όπερα του M., η Χοβανστσίνα (σε κείμενο του Γκόγκολ), που γράφτηκε μεταξύ 1873 και 1879 και έμεινε ατέλειωτη μαζί με Το πανηγύρι του Σοροτσίνσι. Η μοίρα του Μ. να έχει πάντα την ανάγκη επέμβασης ξένων στην εκτέλεση της μουσικής του (ακόμα και η αρχική πιανιστική έκδοση των Εικόνων μιας έκθεσης κατέληξε να γίνει γνωστή προπάντων στην ορχηστρική μεταγραφή του Ραβέλ) είναι μοναδική· αλλά εξίσου μοναδικό είναι και το γεγονός ότι, παρά την αναθεωρητική αυτή εργασία, που συχνά σκοπό είχε την ευθυγράμμιση της μουσικής του Μ. με την παράδοση, στάθηκε τελικά δυνατό να εντυπωθεί στον ευρωπαϊκό πνευματικό πολιτισμό η αγωνία για το καινούργιο, που τόσο είχε δυσκολέψει την πορεία του Ρώσου συνθέτη: το ξεπέρασμα δηλαδή των παραδοσιακών σχημάτων, η άρνηση κάθε φορμαλισμού, η αεικινησία του ρυθμού, η πρωτοτυπία των αρμονικών συνδυασμών, στοιχεία που επηρέασαν κατά διάφορους τρόπους τη μουσική εμπειρία, από τον Ντεμπισί έως τον Στραβίνσκι. Από την υπόλοιπη πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή του M., εξαίρετη θέση κατέχουν οι συλλογές του για τραγούδι και πιάνο, μεταξύ των οποίων οι κύκλοι Το δωμάτιο των παιδιών, Χωρίς ήλιο, Τραγούδια και χοροί του θανάτου. Πασίγνωστο επίσης έγινε το συμφωνικό ποίημα Μια νύχτα στο Φαλακρό Βουνό μετά την ενορχήστρωσή του από τον Ρίμσκι-Κόρσακοφ. Ο Ρώσος συνθέτης Μόντεστ Πέτροβιτς Moυσόργκσκι, σε μια προσωπογραφία του Ρεπίν (Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα).